Ekler

"Atatürk, sanatçıya şunu söyledi:" Bu cümlede "sanat, şu, söyle" kelimeleri çeşitli ekler alarak kullanıl­mıştır.

"Sanat" kelimesine eklenen "-çı" eki, onun anlamını değiştirip yeni bir anlam kazanmasını sağlamıştır, "-a" eki ise diğer kelimelerle "sanatçı" kelimesi arasında geçici anlam ilişkisi kurmuştur.

Kelimenin anlamını veya türünü değiştiren ya da var olan kelimeyi, kelime grubu hâline yahut cümle içinde kullanılmaya elverişli hâle getiren parçalara ek diyoruz.

Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi bazı ekler kelimenin anlamı veya tü­rü üzerinde etkili olur. Bazı ekler ise kelimenin kullanımında etkili olur.

"Atatürk, oyuncuları yemeğe davet etti." Bu cümlede "Atatürk" ve "davet" kelimeleri ek almadan kullanılmıştır. "Oyuncuları, yemeğe, etti" kelimeleri ise ek almıştır.

** "oyun-cu-lar-ı" kelimesindeki "-cu" eki "oyun" kelimesinin anlamını değiştirmiştir.

** "ye-mek-e" kelimesindeki "-mek" eki "yemek" kelimesinin hem anlamını hem de türünü değiştirmiştir. Diğer ekler anlamda önemli bir değişiklik yapmamıştır.

Örnek Soru:

Aşağıdaki altı çizili kelimelerin hangi­sinde ek, kelimenin türünü değiştirme­miştir?

A) Atlılar akın akın savaş meydanına doğru ilerliyordu.

B) Derse oturmadan önce odasını top­lamaya başladı.

C) Her sabah simitçiye uğrar, simidini alır.

D) Bu olayın karşısında basın ilgisiz kalmayı tercih etmiştir.

Cevap: C



1) Yapım Eki: Eklendiği kelimenin anlamını ya da türünü değiştiren ek­lerdir.

Diş / diş-çi

Kalem / kalem-lik

2) Çekim Eki: Kelimenin anlamını durum, iyelik, çokluk, tamlama, kip, zaman, olumsuzluk gibi yönlerden etkileyerek kelimeyi, kelime grubu ya da cümle içinde kullanılmaya elverişli hâle getiren parçalardır.

Gel-mi-yor-lar

Ev-ler-imiz-den

Not: Bir kelime birden fazla yapım eki de birden fazla çekim eki de alabi­lir. Aynı kelime hem yapım eki hem de çekim eki alabilir.

Yol-cu-luk-lar

Not: Bir kelime hem yapım eki hem de çekim eki alıyorsa genellikle yapım eki, çekim ekinden önce gelir. Yani kelimeye son şeklini veren ek, çe­kim ekidir.

Ses-siz-ler-den

** "araba-cı, iş-çi, aş-çı, gece-ci, kuşku-cu, süt-çü" kelimelerinde "-ci, -cı" eki, büyük ünlü uyumuna ve ünsüz benzeşmesi kuralına göre "-ci, -cı, -cu, -cü, -çi, -çı, -çu, -çü" biçimlerine girer. O halde bunlar ayrı birer ek değildir, Aynı ekin çeşitleridir.

Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde keli­melerin tamamı çekim eki almıştır?

A) Masaların üzerini temiz tutmalısı­nız.

B) Bahçede duran gülleri sulamayı unutma.

C) Sınavdan bir gün önce iyi uyumalı-sınız.

D) Yemeklerden önce şeker ya da tatlı yememelisiniz.

Cevap: A

Uygulama: "Bu bataklık yıllardır kurbağaların barınağıdır,"

Yukarıdaki cümlede kelimelerin eklerini gösteriniz ve birden çok yapım eki almış olan kelimeyi bulunuz.

Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili kelime, hem yapım hem çekim eki almıştır?

A) Bu topraklarda atalarımız at koşturmuşlar.

B) Bahçedeki kaydırak tüm çocukların gözdesiydi.

C) Ben de çocukluğuma dönmek istiyorum.

D) Tohumun toprakla buluşmasını izledik.

Cevap: C

Örnek Soru: (2007-OKS)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "-da, -de"nin işlevi diğerlerinden farklı­dır?

A) Kardeşim kulağıma bir şeyler fısılda­dı.

B) Ben çıkarken babam hâlâ evdeydi.

C) Bugün okulda Ayşe'yi göremedim.

D) Elindeki kocaman çantayı yere bı­raktı.

Cevap: A